સુદામાનો પેન્શન-કેસ

0
1398

દ્વારકાધીશ શ્રીકૃષ્ણના સચિવાલયમાંથી એક નોટિફિકેશન બહાર પડ્યું. અધર્મનો નાશ કરી, ધર્મની પુનઃ સ્થાપના કરવાના ભગવાન શ્રીકૃષ્ણના મહાભિયાનમાં જે કોઈ સંલગ્ન હતા તે સર્વ માટે દ્વારકા રાજ્યની સરકાર તરફથી માસિક પેન્શન-યોજના અમલમાં મૂકવામાં આવી હતી. સદરહુ યોજનાનો લાભ લેવા ઇચ્છનારાઓએ પ્રમાણપત્રોની નકલ સાથે વેળાસર અરજુ કરવાની હતી. આ વિગત દ્વારકાથી પ્રગટ થતાં તમામ વર્તમાનપત્રોમાં પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવી હતી.
શ્રીકૃષ્ણના બાળસખા સુદામાજુએ આ જાહેરખબર એમનાં પત્નીને વાંચી સંભળાવી. આ પૂર્વે સુદામાએ શ્રીકૃષ્ણ સાથેનાં બાળપણનાં સંસ્મરણો કહીકહીને પત્નીને ખૂબ બોર કરી હતી, પણ આ જાહેરખબરની વાત સાંભળતાં પત્નીની આંખો ચમકી ઊઠી. એણે કહ્યું, નાથ! આપણે કેટલાં બધાં દરિદ્ર છીએ! બાળકો અન્ન વગર ટળવળે છે. તમે માસિક પેન્શન-યોજનામાં અરજુ કરો. સુદામાજુ અજાચકવ્રત પાળતા હતા. એટલે પ્રથમ તો એમણે આવી અરજુ કરવાની ના પાડી, પણ ધાર્યું તો ધણિયાણીનું થાય એ ગૃહસ્થાશ્રમના ન્યાયે સુદામા અરજુ કરવા સંમત થયા; પરંતુ શ્રીકૃષ્ણ સિવાય કોઈ અન્યને સંબોધીને પોતે અરજુ નહિ કરે એવું એમણે પત્નીને મક્કમપણે કહી દીધું. સુદામાજુએ નીચે પ્રમાણે અરજુ કરીઃ
પ્રતિ, શ્રી કૃષ્ણચંદ્ર મહારાજ, દ્વારકા.
વિષયઃ માસિક પેન્શન બાબત.
હે બાળસખા,
આપણે સાંદીપનિઋષિના આશ્રમમાં સાથે ભણતા હતા એ તમને યાદ હશે. તમે ભણવા કરતાં ગાયો ચરાવવામાં, વાંસળી વગાડવામાં અને જંગલમાં રખડવામાં વધુ પ્રવૃત્ત રહેતા. તમારું લેસન લગભગ મારે જ કરવું પડતું. આપણે અન્નભિક્ષા માગી લાવીને સાથે જમતા. અમ્લપિત્તને કારણે હું ઝાઝું ખાઈ નહોતો શકતો એટલે મારા ભાગનું હું તમને ખાવા આપતો. ગુરુ માટે લાકડાં લેવા જતા ત્યારે તમારા સુકુમાર શરીરને ધ્યાનમાં રાખી હું તમને લાકડાં ફાડી આપતો. આ બધું મેં મિત્રભાવે ને તમારા માટેના પ્રેમને કારણે કરેલું એટલે અરજુમાં એ કંઈ લખવાનું ન હોય, પણ આ બધી વાતો મેં તમારી ભાભીને અનેક વાર કરેલી એટલે એમના આગ્રહથી લખું છું. હું તો આ અરજુ જ નહોતો કરવાનો, પણ મારી આર્થિક સ્થિતિ ઘણી વિકટ છે. બાળકો અન્ન વગર રુએ છે, એટલે તમારાં ભાભીએ આ અરજુ કરવા દબાણ કર્યું છે. તમે મારાં ભાભીઓની વાત ટાળી નહિ શકતા હો એ જ રીતે હું તમારી ભાભીની વાત ટાળી શક્યો નથી. એટલે આ અરજુ પર ધ્યાન આપી મને માસિક પેન્શન બાંધી આપવાની ગોઠવણ કરશો, તો ઉપકૃત થઈશ. અમારાં બધાં ભાભીઓને અમારા બધાંના પ્રણામ.
લિ. સ્નેહાધીન સુદામો.

જે અરજુ કોઈ ચોક્કસ ખાતાના સચિવશ્રીને સંબોધીને કરવામાં આવી ન હોય અથવા જે અરજુ શ્રીકૃષ્ણ મહારાજને સંબોધીને કરવામાં આવી હોય તેવી સઘળી અરજુઓ સૌપ્રથમ શ્રીકૃષ્ણ સચિવાલયના સામાન્ય વહીવટ વિભાગમાં પહોંચાડવાનો નિયમ હતો. તદનુસાર ઉક્ત અરજુ શ્રીકૃષ્ણના સચિવાલયના સામાન્ય વહીવટ વિભાગમાં આવી. આ ખાતામાં અરજુ પર નીચે પ્રમાણે નોંધ કરવામાં આવીઃ
ઉક્ત અરજુ કયા ખાતા હસ્તક આવી શકે તે બાબત વિચારણા કરવાની જરૂર છે. મજકૂર અરજદારનાં બાળકો અન્ન વગર રુએ છે, એવું અરજુમાં લખ્યું છે એટલે મંજૂર રહે તો અરજુ પુરવઠા વિભાગને મોકલીએ. પોતાના ટેબલ પર આવેલી અરજુઓ અન્ય વિભાગને મોકલવાની દરખાસ્ત દ્વાપરયુગના અધિકારી પણ તરત મંજૂર કરી દેતા. એટલે અરજુ ઉક્ત વિભાગમાંથી ઉક્ત વિભાગમાં આવી. અલબત્ત, આ વિભાગીય પ્રવાસ કરવામાં અરજુને થોડા દિવસો લાગ્યા.
પોતાના વિભાગમાં આવેલી અરજુઓને તરત સ્પર્શ કરવાનું દ્વાપરયુગમાં પણ નિષિદ્ધ હતું એટલે થોડો કાળ અરજુ એમ જ પડી રહી. પુરવઠા વિભાગમાં અરજુઓનો પુરવઠો વધ્યો એટલે પુરવઠા વિભાગના અધિકારીએ ઉક્ત અરજુ ગ્રહણ કરી. પલમાત્રમાં અરજુ પર દષ્ટિપાત કરી લીધા પછી અરજુમાંના સાંદીપનિ આશ્રમ, લેસન વગેરે શબ્દો ધ્યાનમાં લઈ ઉક્ત અધિકારીએ ઉક્ત અરજુ પર નોંધ કરીઃ અરજદારને શિક્ષણને લગતી સમસ્યા હોવાનું જણાય છે. નિકાલ અર્થે, મંજૂર રહે તો, શિક્ષણવિભાગને મોકલીએ. શિક્ષણવિભાગમાં ઉક્ત અરજુના નિવાસને થોડા દિવસ થયા એટલે એ વિભાગના અધિકારીએ સાંદીપનિ આશ્રમ વાંચી, બુનિયાદી આશ્રમશાળાઓનો હવાલો સંભાળતા કારકુનને ઉક્ત અરજુ માર્ક કરી. ઉક્ત કારકુને સાંદીપનિ આશ્રમ નામની કોઈ બુનિયાદી શાળા છે કે કેમ, અને આ શાળા ગ્રાન્ટમાન્ય છે કે કેમ તથા ઉક્ત શાળાને છેલ્લી ગ્રાન્ટ ક્યારે ચૂકવાયેલી વગેરે માહિતી માટે ઉક્ત અરજુ બુનિયાદી શિક્ષણબોર્ડને મોકલી. અરજુના હાંસિયાના લખાણને આધારે સાંદીપનિ આશ્રમ નામની કોઈ ગ્રાન્ટમાન્ય બુનિયાદી શાળા છે કે કેમ તેની ચકાસણી કરવાનો પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો. આવી કોઈ બુનિયાદી શાળા બોર્ડમાં રજિસ્ટર થયેલી નથી એવી નોંધ સાથે ઉક્ત અરજુ શિક્ષણવિભાગને પરત મોકલવામાં આવી.

ઉક્ત અરજુ પર પૂરતા શેરા થઈ ગયા છે એમ લાગતાં હવે ઉક્ત અરજુ કયા વિભાગને મોકલવી યોગ્ય છે તે બાબતનો શિક્ષણવિભાગમાં શૈક્ષણિક દષ્ટિથી વિચાર કરવામાં આવ્યો. અરજુ પર નખશિખ દષ્ટિ કરતાં (એટલે કે એક દષ્ટિ ઉપર, એક દષ્ટિ મધ્યે અને એક દષ્ટિ અંતે કરતાં) અધિકારીની નજરે લાકડાં ફાડવાં શબ્દો પડ્યા એટલે અરજુ જંગલખાતાને મોકલવાનું ઠરાવાયું. અરજદાર જંગલમાં લાકડાં ફાડવા જતો એવું અરજુમાં લખવામાં આવ્યું હતું એટલે જંગલવિભાગમાં અરજુ પર આ પ્રમાણે નોંધ કરવામાં આવીઃ અરજદાર જંગલમાં લાકડાં ફાડવા જતો એવું માલૂમ પડે છે. આ માટે એણે પરવાનગી લીધી હતી કે કેમ તે તપાસવું જરૂરી બને છે. દરમિયાન કાયદાવિભાગનો અભિપ્રાય પણ મેળવીએ. સુદામાજુની અરજુ કાયદાવિભાગમાં પહોંચી. કાયદાખાતાએ આ પ્રમાણેનો શેરો કરી ઉક્ત અરજુ જંગલ-ખાતાને પાછી મોકલીઃ ગેરકાયદે જંગલ કાપવા અંગેના કાયદા તદ્દન સ્પષ્ટ છે. આ કાયદાઓ અન્વયે યોગ્ય કાર્યવાહી કરવી.

સુદામાની અરજુ અંગે યોગ્ય કાર્યવાહી કરતાં પહેલાં ગૃહવિભાગનો અભિપ્રાય મેળવવાનું જંગલવિભાગને યોગ્ય લાગ્યું. ગૃહવિભાગના અધિકારીની નજરે લાકડાં ફાડવાં ઉપરાંત પેન્શન શબ્દ પણ પડ્યો એટલે આ વિભાગમાં આ પ્રમાણે નોંધ થઈઃ જંગલવિભાગ તરફથી લાકડાં ફાડવા માટે કાયમી ધોરણે મજૂરો રાખવામાં આવ્યા હોય તો એવા કોઈ મજૂરનો આ પેન્શન-કેસ હોઈ શકે. યોગ્ય કરવું. જંગલખાતા તરફથી આવા કોઈ મજૂરો કાયમી ધોરણે રાખવામાં આવતા નહોતા; તેમ છતાં દૂરના ભૂતકાળમાં આવી કોઈ પ્રથા અમલમાં હતી કે કેમ તે નક્કી કરવા સામાન્ય વહીવટ વિભાગને આ કેસ પરત સોંપવાનું જંગલવિભાગને જરૂરી જણાયું. દૂરના ભૂતકાળમાં આવી કોઈ પ્રથા હોવાનું માલૂમ પડતું ન હોવાનો સામાન્ય વહીવટ વિભાગનો સામાન્ય અભિપ્રાય થયો તેમ છતાં પેન્શન માટેની અરજુ શ્રીકૃષ્ણચંદ્ર મહારાજ પર અંગત ધોરણે થઈ હોવાનું એક અધિકારીના ધ્યાનમાં આવતાં શ્રીકૃષ્ણચંદ્ર મહારાજની ધર્મપુનઃસ્થાપન પેન્શન યોજના અન્વયે મજકૂર અરજુકર્તાને પેન્શન આપી શકાય તેમ છે કે કેમ તે અંગે નાણાવિભાગનો અભિપ્રાય મેળવવાનું યોગ્ય ગણાશે એવી ભલામણ સાથે ઉક્ત અરજુ નાણાવિભાગને મોકલવામાં આવી. સુદામાજુની અરજુ આ રીતે વિવિધ વિભાગોની વિચારણા હેઠળ હોઈ સમગ્ર કાર્યવાહીમાં ઘણો વિલંબ થયો. શ્રીકૃષ્ણ તરફથી કશો જવાબ ન મળવાને કારણે સુદામાની પત્નીએ શ્રીકૃષ્ણને મળવા રૂબરૂ જવાનું સુદામા પર દબાણ કર્યું એટલે સુદામાજુ તાંદૂલ લઈને રૂબરૂ ગયા. આ પછીની કથા તો જાણીતી છે.

નોંધઃ સુદામા શ્રીકૃષ્ણને મળવા તાંદૂલ લઈને ગયા પછી પોતાના કામ માટે સરકારી કચેરીમાં તાંદૂલ લઈ જવાની પ્રથા કળિયુગમાં અસ્તિત્વમાં આવી. કેટલાક સરકારી અધિકારી પોતાની પાસે આવનાર સુદામાને ન ઓળખતા હોય એ બનવાજોગ છે, પણ તાંદુલને તો ઓળખતા હોય છે!(ક્રમશઃ)

ગૂર્જર ગ્રંથરત્ન કાર્યાલય દ્વારા પ્રકાશિત લેખકના પુસ્તક ‘ભજ આનન્દમ્’માંથી સાભાર.

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here